Geweten

Bij nagenoeg al onze patiënten is geoordeeld dat er sprake is van een 'gebrekkige gewetensontwikkeling'. Die twee woorden geven te denken. Een geweten wordt niet, bij de geboorte, kant en klaar meegeleverd met de baby. Nog sterker, gemeend wordt dat een baby gewetenloos ter wereld komt. Het dient zich te ontwikkelen. En zoiets kan meer of minder lukken, tussen de varianten gewetens-vol en geweten-loos. Zit het er tussen in, dan is het een gebrekkig geweten. Een geweten is niet aan te wijzen in een mensenlichaam, zoals een long of nier. Wel is, in een onderzoek, aan mensen gevraagd waar volgens hen het geweten zit. De meesten wijzen dan naar hun hoofd, hoewel ook naar buik en hart werd gewezen. Niemand wees naar de knieën of, pak 'm beet, billen, dus daar zal het wel niet zitten. Freud was er al mee bezig en vooral zijn dochter, Anna Freud, heeft verrassend lezenswaardige boeken gepubliceerd - artikelen waren toen nog niet zo in - over het geweten. Eén van haar boeken, naar het Nederlands vertaald als 'Het ik en de afweermechanismen' is zelfs voor gedragstherapeuten buitengewoon interessant. Een veel voorkomende definitie van 'geweten' luidt: "geïnternaliseerde ge- en verboden". Geïnternaliseerd betekent dat u het zich eigen hebt gemaakt, het is onderdeel van u geworden, het is in het lichaam opgeslagen. En die geboden en verboden vertellen ons wat het geweten doet: het vertelt u wat mag en wat niet mag, wat kan en wat niet kan, wat hoort en wat niet hoort. Dat is best een belangrijke funktie want als u te vaak dingen doet die niet mogen, kunnen of horen komt u in de problemen. Problemen met uw sociale omgeving bijvoorbeeld, of met Justitie, zoals onze patiënten. Om u voor dergelijke problemen te behoeden heeft het geweten tandjes meegekregen: het geweten knaagt, als u de ge- en verbodsborden negeert. Tenminste, als uw geweten goed werkt. Bij een gebrekkig geweten zijn de tandjes te ver versleten, of uitgevallen, of zelfs nooit aangegroeid. Zo iemand heeft een kunstgebit nodig. En dat kunstgebit, dan zijn wij. Om te voorkomen dat onze patiënten denken dat ze in een tand-technische kliniek terecht zijn gekomen zeggen wij het, als u en zij niet meeluisteren, anders. Onder elkaar hebben we het dan over een prothese: patiënt heeft kunstmatige hulpstukken nodig om toekomstige ontsporingen te voorkomen. En dat zal blijvend zijn want een geweten wil zich best ontwikkelen, maar alleen op het juiste moment. Kinderen en jongeren zijn er erg goed in, in dat ontwikkelen; bij volwassenen wil het niet meer zo. En dat is wel zo'n beetje de tragiek van onze patiënten. Een klein kind kan niet in zijn ééntje een geweten ontwikkelen, daar heeft het volwassenen voor nodig die hem helpen. En de volwassenen waar onze toen-nog-kleine patiënt door omringd werd konden dat niet zo goed - of, in het geval van een tehuis-jeugd waren het er domweg te veel, daar kan zo'n klein hoofd niet mee uit de voeten, dat geeft te veel verschillende ge- en verboden voor zo'n klein koppie. En dan hebben ze een gebrekkig geweten. En u weet nu wat dat is: een geweten zonder tandjes. En tanden groeien niet meer aan, als u volwassen bent. Dat kunnen alleen kinderen, want die kunnen dingen die u niet kunt.