Spijt

De rechter wil het vaak weten, of het hem ook spijt. Daar wordt waarde aan gehecht. Gesuggereerd wordt wel dat als de dader spijt betuigt dat kan schelen in de strafmaat. De rechter is er gevoelig voor, dat zo iemand inziet dat het niet kan wat hij heeft gedaan, en het zelfs voelt. Dat gevoel is dan die spijt.

Ik denk dat de rechter zich vergist.

Spijt is een wonderlijk fenomeen. Het is een soort feedback-mechanisme waarmee we ons eigen handelen, en de gevolgen ervan, evalueren. Mocht dat leiden tot een gevoel van spijt dan is de persoon het er over eens dat hij het niet goed gedaan heeft.
Spijt moet je leren. Wij leren het onze kinderen. Als uw kind iets Heel Ergs heeft gedaan moet u als opvoeder aan de slag. Duidelijk moet worden dat dit niet mag en kan, en dat de opvoeder er erg mee zit. Het kind dient dus spijt te betuigen - want spijt wordt betuigd, die twee woorden zitten aan elkaar vast en maken het tot een plechtige vertoning.
Het kind komt dan bij de opvoeder en betuigt de woorden "het spijt mij heel erg", liefst vergezeld door de woorden "ik zal het nooit meer doen". Een slim kind produceert er tranen bij, en bibbert wat - opvoeders zijn erg gevoelig voor tranen en beschouwen tranen én woorden samen als de spijtbetuiging. Opvoeding geslaagd! - en de trotse opvoeder rondt het geheel af met de formule "zand er over", en dan hebben we het er niet meer over. Want zo hoort dat, bij spijt.
Dat laatste zegt de rechter gelukkig niet, 'zand er over', en wij ook niet. Want het lastige is, wij kunnen niet zo veel met spijt.
Patiënten zeggen het wel, dat het ze spijt. Als opvoeder neig ik dan naar de 'zand er over' clausule, want dat hoort bij spijtbetuigingen. Maar dat doen we niet, nog sterker, we graven de daad juist uit tot deze geheel bloot ligt en wij - patiënt en behandelaar - het geheel tot in detail kunnen bekijken.

Dus dat het patiënt spijt is niet interessant. Om wel om twee redenen.
Om te beginnen is spijt vaak de afsluiting van het gerezen conflict. Wie spijt betuigt wordt vergeven, zand er over, en de verhouding wordt weer genormaliseerd. Daar is spijt ook voor bedoeld, om te zorgen dat u weer verder kunt met de anderen, dat u geaccepteerd blijft en niet wordt verstoten. Maar wij willen niet afsluiten, we willen juist beginnen, we staan op het punt het conflict - het delict - tot op het bot te ontleden. Daar komt nog bij: spijt is altijd achteraf. Het is te makkelijk om iemand voor het leven te traumatiseren - als er nog leven is - en dan alleen maar spijt te hebben. Spijt moet worden omgezet in leren hoe het wel moet, want anders is het lege spijt. Wij willen, als het ware, naar spijt-vooraf. En juist daaraan ontbrak het, en dat leert ons veel over de kwaliteit van de spijt-achteraf. Want die spijt achteraf bestaat uit woorden; de geneigdheid de zaak middels behandeling aan te pakken is, voor patiënt, minder vaak een vorm van spijtbetuiging.
Maar belangrijker misschien, vooral voor rechters, is het tweede punt. Want het spijt patiënt veelal wel, en ook oprecht. De vraag is alleen wat hem dan precies spijt. En dat pakt wel eens anders uit dan de rechter - en ik, en u - had bedoeld. Want het spijt patiënt vaak dat hij opgepakt is, zijn vrouw, werk en/of huis kwijt is, de gevangenis in moest en tbs kreeg. Daar heeft hij oprecht spijt van. Geen woord over het slachtoffer, geen woord over de verwanten, vrienden, kennissen van het slachtoffer, geen woord over het aangerichte leed.
Spijt kan dus ego-centrisch zijn. Dat weten kinderen al, die hebben vaak spijt dat hun opvoeder boos is, of ontdaan - en dáár bieden ze dan hun spijtbetuiging voor aan, niet voor datgene wat ze fout hebben gedaan. Wees er dus maar wat voorzichtig mee, met die spijt, en leer ze liever hoe ze het de volgende keer wel goed kunnen doen. Want daar heb je meer aan.